Tổng thống đắc cử Donald Trump (Ảnh: Reuters).
Chiến thắng của ứng cử viên tổng thống đảng Cộng hòa Donald Trump trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ đã làm dấy lên mối lo ngại trong số những người ủng hộ đường hướng chính sách đối ngoại hiện nay dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden. Tuy nhiên, việc ông Trump trở lại Nhà Trắng cũng làm dấy lên hy vọng cho những người quan tâm đến những thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ trong nhiệm kỳ mới.
Một câu hỏi cấp bách đang được đặt ra không chỉ trong giới chính trị Mỹ mà còn giữa các đồng minh và đối thủ của Washington trên khắp thế giới là chính sách đối ngoại của Mỹ có thể thay đổi đến mức nào dưới chính quyền của tổng thống đương nhiệm.
Nhiều chuyên gia tin rằng sự trở lại này sẽ mang lại những thay đổi đáng kể về mặt chính sách dựa trên những tuyên bố gay gắt của Tổng thống đắc cử Trump và nhóm vận động tranh cử của ông. Nhưng ngay cả khi Đảng Cộng hòa chiếm đa số ở cả hai viện Quốc hội (đặc biệt là Thượng viện, nơi có ảnh hưởng đáng kể đến chính sách đối ngoại), ông Trump sẽ khó thực hiện đầy đủ các cam kết chính sách đối ngoại của mình.
Về lý thuyết, việc ông Trump trở lại Nhà Trắng sẽ diễn ra trong điều kiện thuận lợi nhất cho việc thực hiện chương trình chính sách đối ngoại của ông. Ngoài việc chiếm đa số tại Hạ viện, Đảng Cộng hòa đang giành lại quyền kiểm soát Thượng viện, nơi có ảnh hưởng đáng kể đến chính sách đối ngoại của Mỹ thông qua việc phê chuẩn các bổ nhiệm quan trọng và các hiệp ước quốc tế.
Khi trở lại Nhà Trắng, Tổng thống đắc cử Trump được kỳ vọng sẽ áp dụng lại nguyên tắc “Nước Mỹ trên hết” trong chính sách đối ngoại. Điều này gợi ý một cách tiếp cận thực tế hơn đối với các vấn đề quốc tế, nhưng không nhất thiết dẫn đến sự thay đổi toàn diện trong các mục tiêu và ưu tiên chính sách đối ngoại.
Học kỳ đầu tiên
Nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump mang lại những thay đổi về mặt chiến thuật nhưng vẫn đảm bảo tính liên tục về mặt chiến lược trong chính sách đối ngoại của Mỹ dưới mọi đời tổng thống.
Nhiều người dự đoán ông Trump sẽ có những thay đổi đáng kể trong chính sách đối ngoại của Mỹ sau chiến thắng năm 2016, nhưng diễn biến đó cuối cùng đã không thành hiện thực.
Khi đó, tổng thống đảng Cộng hòa tuyên bố sẽ giải tán NATO, liên minh quân sự do Mỹ đứng đầu.
Ông Trump kêu gọi các nước NATO tăng ngân sách chi tiêu quốc phòng nhưng nhấn mạnh Mỹ không phải là lá chắn và chịu phần lớn chi phí cho các nước đồng minh.
Cách tiếp cận này đã dẫn đến căng thẳng trong liên minh NATO và sự phân bổ lại trách nhiệm. Nhưng cuối cùng, các chính sách của ông Trump không làm sáng tỏ mà thay vào đó, chúng củng cố NATO bằng cách khuyến khích cam kết lớn hơn của châu Âu đối với an ninh của chính mình.
Ông Trump cũng bày tỏ mong muốn phát triển mối quan hệ chặt chẽ hơn với Nga. Ông nói có thiện cảm với Tổng thống Vladimir Putin và thúc đẩy một hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân mới trong đó có sự tham gia của Trung Quốc.
Nhưng cuối cùng, các động thái của chính quyền Trump đã dẫn đến các lệnh trừng phạt bổ sung chống lại Nga và tăng cường viện trợ cho Ukraine, ngăn chặn mọi khả năng cải thiện thực sự trong quan hệ Nga-Mỹ.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, Mỹ đã phát động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, hạn chế hợp tác trong lĩnh vực công nghệ cao và thực hiện các biện pháp nhằm hạn chế ảnh hưởng của Trung Quốc ở châu Á và các khu vực khác.
Tuy nhiên, những động thái đối đầu này là sự tiếp nối của chính sách ngăn chặn và chiến lược “Xoay trục sang châu Á” do chính quyền Tổng thống Barack Obama khởi xướng. Vì vậy, đây không thể coi là sự thay đổi đáng kể trong chính sách của chính quyền Trump.
Tổng thống đắc cử Donald Trump và Tổng thống Joe Biden gặp nhau tại Nhà Trắng ngày 13/11 để thảo luận về việc chuyển giao quyền lực (Ảnh: Reuters).
xung đột Ukraine
Một trong những ưu tiên chính sách đối ngoại quan trọng trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống đắc cử Donald Trump sẽ là cuộc xung đột ở Ukraine.
Trong chiến dịch tranh cử của mình, ông Trump tuyên bố rằng với tư cách là tổng thống, ông có thể nhanh chóng kết thúc cuộc chiến ở Ukraine. Tuy nhiên, ông cũng cho biết sẽ không cam kết tăng viện trợ cho Kiev, thay vào đó các nước châu Âu nên có trách nhiệm hơn trong việc hỗ trợ Ukraine.
Mối quan hệ của ông Trump với Nga có nhiều điểm trái ngược nhau. Một mặt, ông Trump đang tìm kiếm mối quan hệ nồng ấm hơn với ông Putin, liên tục nói tích cực về nhà lãnh đạo Nga và gọi ông là “tài năng” và “thông minh”. Trong khi đó, ông lên án các hoạt động của Nga ở Ukraine, gọi đây là “sai lầm lớn” của Moscow.
Sự mâu thuẫn đó cùng với những tuyên bố chống Ukraine từ các thành viên trong vòng thân cận của ông Trump đã tạo ra sự không chắc chắn về lập trường mà Washington sẽ đảm nhận dưới chính quyền mới của tổng thống.
Ông Trump được cho là sẽ tìm kiếm một giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột ở Ukraine, có khả năng khai thác sự phụ thuộc của Kiev vào viện trợ kinh tế và quân sự của Mỹ cũng như khả năng chấm dứt sự hỗ trợ đó để thúc đẩy thỏa thuận hòa bình.
Một thỏa thuận hòa bình có thể sẽ chứa đựng những điều khoản kém thuận lợi hơn cho Ukraine so với một năm trước. Khi tình hình thực tế có lợi cho Nga, việc Ukraine bị mất lãnh thổ cho thấy các điều khoản về hòa bình trong tương lai có thể khó khăn hơn đối với Kiev so với các cuộc đàm phán diễn ra trước đó.
Nếu kịch bản này trở thành hiện thực, cũng như trong các lĩnh vực quan trọng khác, sẽ không có nghĩa sẽ có sự thay đổi lớn trong chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump.
Chính quyền hiện tại của Tổng thống Biden đang có dấu hiệu “Ukraine mệt mỏi” và phải duy trì viện trợ tốn kém cho Kyiv. Sự ủng hộ của công chúng Mỹ đối với việc duy trì mức viện trợ hiện tại cho Ukraine cũng đang giảm dần.
Chính quyền Trump có thể theo đuổi chiến lược tập trung vào một giải pháp thực tế hơn cho cuộc xung đột ở Ukraine. Cách tiếp cận này có thể kết hợp việc cắt giảm viện trợ quân sự với hoạt động hòa giải ngoại giao tích cực mà nếu thành công sẽ cho phép Trump thực hiện một “giải pháp hiệu quả” cho cuộc xung đột. Tuy nhiên, đối với Ukraine và các đồng minh, chiến lược này đồng nghĩa với việc gia tăng áp lực buộc Kiev phải thỏa hiệp, có khả năng làm suy yếu vị thế của nước này trong các cuộc đàm phán và làm thay đổi cán cân quyền lực trong khu vực.
Nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump có thể sẽ dẫn đến một chính sách đối ngoại thực dụng hơn. Chính quyền Trump có thể sẽ tập trung vào lập trường cứng rắn hơn đối với Trung Quốc, giảm hỗ trợ cho Ukraine, phân bổ lại trách nhiệm trong NATO và giảm sự tham gia của Mỹ vào các liên minh và thỏa thuận bắc cầu toàn cầu.
Mặc dù những thay đổi này có vẻ đáng kể nhưng các nhà phân tích cho rằng chúng sẽ không mang lại sự thay đổi hoàn toàn trong định hướng chính sách đối ngoại dài hạn của Washington.
